Schuurkerk te Zaandam
Voor een stichting onderzocht ik in 2021 de bouwgeschiedenis van een Schuurkerk aan het Papenpad te Zaandam.
Foto uit 2021 (bron: googlemaps).
In 1695 werd, ver buiten het toenmalige centrum van Zaandam, aan een zijarm van de Zaan een katholieke schuilkerk gebouwd. Het gebouw, met inpandige pastorie, kreeg een houtskelet en aan de buitenkant een houten beschieting, zodat het op een Zaanse schuur leek. De ornamentiek bevond zich aan de binnenkant, met een tongewelf en twee balkons op zuilen. Een deel van het barokke interieur is nog altijd aanwezig. Over de bouw is weinig bekend. De oudste afbeelding van de kerk is een prent uit circa 1730 waarop links de pastorie te zien is, met een verticale beschieting en klokgevel, en rechts de kerk met een horizontale beschieting. Beide waren voorzien van kruiskozijnen.
Links: Prent door Hendrik de Leth uit 1728-1731 (bron: Noord-Hollands Archief / Collectie van prenten en tekeningen van de Provinciale Atlas Noord-Holland, NL-HlmNHA_359_5558). Rechts: Foto uit 1926 (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort / 8.132).
Over wijzigingen in de periode 1695 tot 1926 is maar weinig bekend. In 1806 werden de kolommen tussen het middenschip en de zijbeuken verwijderd. Dit zorgde tevens voor aanpassingen in het kapconstructie. In 1809 kreeg de kerk een nieuw orgel, dat in 1714 was gebouwd voor een andere kerk. Verder werd in deze periode de aanbouw van de pastorie vervangen, werden alle vensters gewijzigd, kreeg de pastorie een horizontale beschieting en verloor zijn topgevel.
In 1925 was het gebouw zeer bouwvallig en het kerkbestuur maakte plannen om het gebouw te verkopen en in de tuin ernaast een nieuwe kerk met pastorie te bouwen. Deze plannen gingen echter niet door. Het oude gebouw bleef in gebruik en zou gerestaureerd worden.
Foto van het interieur in 1926 (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort / 8.135).
In 1927 werd gestart met de restauratie van de kerk en het vernieuwen van de pastorie. Van de pastorie bleef alleen het houtskelet van het bouwvolume van de kerk behouden. De nieuwe pastorie kreeg gemetselde wanden, die aan de voorkant van een beschieting werden voorzien. De nieuwe pastorie was groter dan de oude en kreeg twee bouwlagen onder een zolderverdieping.
Bij de restauratie van de kerk in 1927 werd de beschieting geheel vernieuwd, evenals de goten. Op het dak kwamen twee schoorstenen. Tegen de westgevel werd een nieuw entreeportaal aangebracht. Het interieur werd geschilderd waarbij kleuren en materiaalimitaties werden gewijzigd. Het klankbord boven de preekstoel werd verwijderd. In de zuidwand werd een deur gemaakt naar de nieuw aangebouwde sacristie. Er werd met hekwerken geschoven en er werden nieuwe mannenbanken gemaakt. De achterwand werd geheel vernieuwd, evenals de wand in de gang daarachter. De onderkant van de spiltrap in deze gang werd recht gemaakt. Tot slot werden de korbelen tegen de muurstijlen in de kerkzaal teruggebracht en werden in de kapconstructie diverse verstevigingen aangebracht.
Foto van het interieur in 1949 (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort / 41.567).
Tussen 1927 en 1971 werden de kerkramen aan de buitenkant van voorzetramen voorzien en werd naast de trap naar de balkons een toilet gerealiseerd.
In 1971 werden plannen gemaakt voor een opknapbeurt van de kerk. Vooral de verzakking van de zuidoosthoek moest verholpen worden. Ook stelde de architect voor de kolommen tussen het middenschip en de zijbeuken weer terug te plaatsen. Deze plannen werden niet uitgevoerd.
In 1973 volgde een plan voor verbouwing van de pastorie. In de interne indeling vonden allerlei wijzigingen plaats waarvan de grootste het verplaatsen van de zoldertrap was. Door al deze wijzigingen werden ook vrijwel alle interieurafwerkingen vernieuwd. Aan het exterieur veranderde niets, op het toevoegen van een balkondeur aan de achterkant na.
Na 1973 vonden nog een aantal wijzigingen plaats. In de kerk werden toiletten toegevoegd en op het balkon werd de betimmering rond de blaasbalg van het orgel verwijderd. Tegen de zuidgevel van de kerk werd een berging gebouwd. Een aantal deuren en ramen aan de achterkant van de pastorie werden vernieuwd met dubbel glas.
Het interieur in 2021.
